پل صدر،دیالکتیک ماده و فضا ،چاپ شده در روزنامه شرق

پل صدر،دیالکتیک ماده و فضا – مریم امیرفرشی

در رگ های پل صدرخون مینی مالیست جاری است ،پل صدر باز تولید هویت مرد سالارانه با رویکردی مینی مالیستی درعصر پسا صنعتی

کسانی که در طول مدت ساخت پل صدر ،از کنار یا زیرپل عبور کرده اند ،احساس های مختلفی را تجربه کرده اند ،قرار گرفتن در کنار سازه ای چنان عظیم ،صرف نظر از کاربردآن به عنوان یک پل ،دارای ویژگی تقابلی با محیط پیرامون و فضای شهری دارد که در دنیای هنر گویی ما بایک شیء مینی مالیستی روبرو هستیم ،اثر مینی مالیستی ،محصول آفرینش هنرمند نیست ،بلکه به سفارش وی ساخته می شود و به همین جهت دارای محاسبات دقیق در طراحی و اجرا می باشد ،جریان هنری مینی مالیست از دهه 1960 میلادی آغاز شد و به مرور و در روند تکاملی ،ویژگی های مختلفی را به خود اختصاص داد از جمله توجه به فضا در تقابل با شی مینی مال ،سریالی بودن ورویکرد عناصرمتوالی،استفاده از صنعت و تکنولوژی در ساخت،توجه ویژه به ماده به لحاظ وجودی،کمینه گرایی و ایجازوغیر شخصی بودن که همگی در ظاهر شیء مینی مال ،تعین می یافت .نسل جدید مینی مالیست ها در دهه های 1970 و بعد،از نظریات و قوانین اولیه این جنبش فاصله گرفتندو با تاکید بر مواردی از آن ها باعث نفوذ جنبش مینی مال به عرصه های دیگر از قبیل معماری و طراحی صنعتی شدند .سرمایه داری ،پیشرفت تکنولوژی و گفتمان قدرت در عرصه های اقتصادی و سیاسی از دیگر عوامل موثر در ظهورشکل جدید این جنبش بود ،عواملی که می توانند پیدایش سازه های عظیم در فضاهای شهری را،در قالب آن بررسی کرد .کیفیت سرد،تهاجمی و سلطه گر ،همراه با اشغال فضا ودفع عناصر پیرامون ،از ویژگی های شیء مینی مالیستی هستند که به خوبی می توان آن را در پدیده های جدید معماری شهری از قبیل پل ها ،مشاهده کرد .حال سئوال این جاست آیا می توان پل صدررا به عنوان یک اثر مینی مال بررسی کرد؟ پاسخ به این سئوال به صورت قطعی مشکل است ، به این جهت که این سازه یک اثر هنری نیست ونمی توان آن را یک اثر مینی مالیستی نامید ،اما اشتراکات فراوانی با آثار مینی مالیستی دارد ،پل صدردر یک منطقه کاملا مسکونی و با تراکم بالای خانه های مسکونی در حال ساخت است ،ساکنان این منطقه می توانند هم اکنون شاهد فعالیت های ساختمانی روی پل باشند و بعد ها احتمالا از نزدیک عبور و مرور خودرو هارا در طول شبانه روز مشاهده کنند ،پل صدربا ابعادی مرعوب کننده ،بخشی از فضای شهری را اشغال کرده ،و حضور قاطع و پررنگ آن خبر از اقتدار قدرتی می دهد که فرصت را غنیمت شمرده تا رفاه و آسایش رابرای ساکنین شهر به ارمغان بیاورد،طراحی و ساخت چنین سازه ای در این ابعادکاری بسیار دقیق و استثنایی است و نشان از حاکمیت مطلق خردابزاری و اراده بر تحقق و ساخت آن دارد ،واژگان قدرت و خرد در این سازه عظیم درمواد به کاررفته درآن هم، تجسم یافته است ،یک پارچگی کل سازه (پل صدر ) و نداشتن عناصر تزیینی و جزییات غیرضروری می تواند با حفظ کمینه گرایی ،بر دیگراشتراکات آن با اثر مینی مالیستی تاکید نماید .هجوم ،اشغال و سلطه بدون شک بر فضا و رویارویی این سازه عظیم با محیط پیرامون پل و کوچکی خانه ها و خودرو ها در تقابل با این سازه ، دیالکتیک آن با فضاست و عنصر هویت دهنده به این سازه می باشد هویتی که گویی در شئ بودن آن باز سازی شده، بهره گیری از تکنولوژی و علوم پیشرفته وصنعت روز دنیا،در ساخت این پل و هم چنین روش احداث آن به جهت استفاده از مدل های پیش ساخته،و تکرار پایه های پل در مسافتی طولانی به نوعی یادآور ویژگی های سریالی ،همگی از اشتراکات دیگر پل صدر با آثار مینی مالیستی محسوب می گردند ،موارد فوق بررسی اشتراکات این سازه به لحاظ ظاهری بود ،حال می توانیم از لحاظ منطق درونیِ ساخت ، نوع نگاه و اندیشه مفهومی ،اشتراکات و تفاوت ها را بررسی نماییم چرا که ویژگی های ظاهری شرط لازم و ناکافی است برای این که یک اثر ،مینی مالیستی محسوب شود .کیفیت مینی مالیستی نه در وجه ظاهری شئ هنری بلکه در مفهوم باطنی آن پدیدار می گردد.حاکمیت منطق خاص بر تفکر مینی مالیستی که وجه تمایز آن با هنر مدرنِ کمینه گرا می باشد،تعارضی علیه مفاهیم و حساسیت های مدرنیستی و واکنشی فاقد احساس و هیجان در مقابل انرژی رمانتیک و درونگرای هنراکسپرسیو انتزاعی بوده .دربررسی مفهوم باطنی آثار جدید شهری اعم از پل ها و تونل ها ،با پدیده جدیدی مواجهیم ،پدیده ای که با رویکرد زندگی و معماری سنتی شهری درتقابل است .معماری سنتی بیشتر درون گرابوده و توجه آن معطوف به معناست،فضا ها بیشتر در سطح گسترش یافته اندو پیچیدگی های ذهنی انسان واهمیت روابط او در طراحی معماری کاملا مشهود است.اقتصاد ،سرمایه،تکنولوژی و قدرت است که در خدمت معماری شهری است ،امادرشیوه جدیدکاملا برعکس اتفاق افتاده ،به نظر می رسد که رفاه و آسایش انسان در اولویت است ،اما چیرگی تکنولوژی ،اقتصاد،قدرت و سرمایه این اولویت را کاملا به سایه برده است.صراحت و قاطعیت دربنای عظیمی هم چون پل صدر ویژگی است که در عین تولید رفاه برای انسان ،وی را مرعوب صراحت خود می نماید .پل صدربا کیفیتی مردانه با نوعی خشونت و اعمال قدرت به فضاواستقلال فرمی درورای شخصیت ساده وآرام درمقابل کیفیت زنانه معماری سنتی که دارای تنوع ،انفعال پیچیدگی ونامنظمی است،بازتولید هویت مردانه در عصر پسا صنعتی است.درنهایت به این نتیجه می رسیم که شایدکالبد سازه پل صدرصرفاازروح مینی مالیستی جان نگرفته و حتی نتوان آن را به طور مشخص یک اثر مینی مالیستی نامید،اما خون مینی مالیست در رگ های آن جریان دارد،در پایان با جمله ای از کلمنت گرینبرگ،نظریه پرداز و منتقد هنری که در کتاب هنر مفهمومی اثر علیرضا سمیع آذر آورده شده مطلب رابه پایان می برم :"در تحلیل انتقادی وی ،مینی مالیسم ،تجربه جدیدی مشابه رفتار های دادائیستی است که دغدغه اش ایجاد شوک در مخاطب است ،به تعبیر وی این کارهای نوین چیزی بیش از یک شگفتی لحظه ای نیست" این جمله دریچه جدیدی را برای ادامه تحلیل ساختار معماری نوین در شهری چون تهران ،باز می کند که در آینده ،به آن خواهیم پرداخت.